Kolejny sukces Muzeum Papiernictwa w Dusznikach Zdroju
W listopadzie ubiegłego roku Muzeum Papiernictwa złożyło w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa
Narodowego wniosek na zakup historycznych banknotów w ramach ministerialnego programu
Kolekcje Muzealne. Był to już trzeci tego typu projekt przygotowany przez dusznickich muzealników
na przestrzeni ostatnich czterech lat. Tak jak poprzednie dotyczył on rozbudowy muzealiów
numizmatycznych drukowanych na podłożu papierowym. Muzeum Papiernictwa dąży bowiem
konsekwentnie do zgromadzenia w swych zbiorach kompletnych emisji polskich banknotów
począwszy od tych pierwszych z końca XVIII w. Intensyfikacja tych działań nastąpiła wraz z podjęciem
decyzji o przygotowaniu nowej ekspozycji stałej pt. Polski pieniądz papierowy.
Po raz kolejny starania pracowników dusznickiej papierni spotkały się z przychylnością Narodowego
Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, który rozpatrywał wspomniany wniosek. W lutym
bieżącego roku został on zaakceptowany, a w lipcu nastąpiła jego finalizacja. Do dusznickiej papierni
trafiło 115 banknotów drukowanych na przestrzeni ostatnich dwustu lat. Koszt ich zakupu wyniósł
prawie 95 tys. złotych. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego przeznaczyło na ten cel
75.855,00 zł. Natomiast wkład własny Muzeum Papiernictwa w wysokości 18.964,00 zł zabezpieczył
Samorząd Województwa Dolnośląskiego.
Zakupiona kolekcja to zbiór niezwykle cennych obiektów, charakteryzujących się dodatkowo bardzo
dobrym, prawie nieobiegowym stanem zachowania. Patrząc na nie można mieć wrażenie, że nie dane
im było nigdy zawitać do portfela przeciętnego Polaka, a przynajmniej zajrzały tam na bardzo krótko.
Wśród pozyskanych obiektów znajdują się banknoty pamiętające czasy Insurekcji Kościuszkowskiej,
okres I wojny światowej i dwudziestolecia międzywojennego. Oddzielną grupę stanowią banknoty z
czasów PRL-u oraz kompletna emisja zaprojektowana w 1990 r. przez Waldemara Andrzejewskiego,
która po wydrukowaniu trafiła jedynie do obiegu kolekcjonerskiego.
Wśród banknotów, których druk zarządził Tadeusz Kościuszko należy przede wszystkim wymienić
komplet biletów skarbowych 4 złote polskie, emisja 04.08.1794 seria pierwsza (24 szt.) i druga (8szt.)
Kolekcjonerzy wiedzą, że komplet taki jest wielka rzadkością, a zebranie go może zająć wiele lat.
Innym cennym, nie często pojawiającym się aukcjach obiektem z czasów Insurekcji są trzy,
nierozcięte sztuki biletu skarbowego 10 groszy , emisja 13.08.1794 . Tak właśnie wówczas wyglądał 1
złoty polski tzw. złotówka obrachunkowa, składająca się z 30 groszy.
W ubiegłym roku Muzeum Papiernictwa pozyskało komplet niemiecki marek polskich z 1917 r.,
drukowanych rozkaz Generał Gubernatora Warszawskiego. Uzupełnieniem tamtego zakupu będzie
emisja banknotów przez dowództwo armii niemieckiej tzw. Ober-Ost Kowno i Ober-Ost Posen.
Pieniądze te tak samo jak w przypadku marek polskich miały mieszkańców Litwy i Białorusi zachęcić
do współpracy z niemieckimi władzami.
Z czasów II Rzeczypospolitej Muzeum Papiernictwa pozyskało prawdziwe unikaty, które występują
obecnie w pojedynczych egzemplarzach. Na pewno takim obiektem jest druk próbny banknotu 10
złotych, emisja 20.07.1926 r. Ten tzw. akcept roboczy zatwierdzony został do druku ostatecznego
przez Leonarda Sowińskiego ówczesnego kierownika Państwowych Zakładów Graficznych. Jego
odręczny podpis widoczny jest na akcepcie. Leonard Sowiński związany był także z Polską Wytwórnią
Papierów Wartościowych, gdzie został kierownikiem Działu Artystycznego, a po wybuchu II wojny
światowej poszedł na współpracę z niemieckim okupantem, podpisał „volkslistę” i stał się
„reichsdeutschem”. To jemu Niemcy powierzyli zaprojektowanie banknotów okupacyjnych, które
pojawiły się w 1940 r. W tym celu Leonard Sowiński przerobił przedwojenne banknoty polskie. On
też był projektantem znanego w czasie okupacji niemieckiej w Polsce banknotu o nominale 500 zł,
zwanego popularnie "góralem". Sowiński opuścił Warszawę w dniu wybuchu Powstania
Warszawskiego i słuch o nim zaginął, jego dalsze losy nie są znane.
Inne unikaty z czasów dwudziestolecia międzywojennego do dwa nieobiegowe banknoty o nominale
10 i 20 zł, emisja 02.01.1928 r. Nie wiemy kto był ich projektantem, zostały wydrukowane w
Szwajcarii i Wielkiej Brytanii. Obecnie stanowią niezwykłą rzadkość, mało które muzeum może
poszczycić się ich posiadaniem, tym bardziej cieszy wszystkich fakt, że Dusznikom udało się te
banknoty pozyskać.
Wraz z Polskim Komitetem Wyzwolenia Narodowego w 1944 przywieziono do Polski z Moskwy
banknoty wydrukowane w państwowej drukarni ZSRR - GOZNAK. Weszły one do obiegu w sierpniu
1944 r. Zapewne tempo ich druku jak i fakt, że ich autorami byli sowieccy projektanci sprawiły, iż
banknoty te zaopatrzone zostały w błędną klauzulę prawną : przyjmowanie we wszystkich wypłatach
jest obowiązkowym, co stanowi ewidentny rusycyzm. Błąd ten został poprawiony na banknotach
drukowanych już w Krakowie i Łodzi, nowa klauzula brzmiała następująco: : przyjmowanie we
wszystkich wypłatach jest obowiązkowe. Ten błąd sprawił, że obecnie w obiegu kolekcjonerski
kursują dwie emisje. Muzeum Papiernictwa w 2015 r. pozyskało z Narodowego Banku Polskiego
poprawione nominały, teraz natomiast zakupione zostały banknoty z pierwszej emisji nazywanej
popularnie „obowiązkowym”
Do zbiorów Muzeum trafił również pieniądze wprowadzonych do obiegu w październiku 1950 r., z
datą emisji 1948. Władze komunistyczne przeprowadzono wówczas tzw. reformę sytemu
pieniężnego w Polsce. Dla wielu Polaków była to złodziejska wymiana, pozbawiająca ich oszczędności.
Wyemitowane wówczas banknoty używane były aż do końca lat siedemdziesiątych jako prawny
środek płatniczy. Zastąpiły je banknoty autorstwa Andrzeja Heidricha.
Jan Bałchan
Muzeum Papiernictwa
Komentarze (1)