Manifest Polsko-Niemieckiego Społeczeństwa Obywatelskiego: Więcej odwagi i determinacji na rzecz lepszej przyszłości

W obliczu rosnących wyzwań, takich jak wojna w Ukrainie, kryzys demokracji, zmiany klimatyczne i rosnąca polaryzacja społeczna, przedstawiciele społeczeństwa obywatelskiego Polski i Niemiec, apelują do rządów obu krajów o intensyfikację współpracy oraz dialogu. Dziś przedstawiają Manifest Polsko-Niemieckiego Społeczeństwa Obywatelskiego, w którym wzywają do większej odwagi i determinacji w tworzeniu lepszej przyszłości Europy.

Manifest, który stanowi wyraz opinii wielu organizacji działających po obu stronach granicy, zwraca uwagę na fundamentalne znaczenie partnerstwa polsko-niemieckiego dla rozwoju Europy. Apeluje o rozszerzenie tej współpracy na obszar społeczny. Autorzy dokumentu doceniają działania rządów zmierzające do poprawy stosunków między państwami, jednak wskazują na brak konkretnych kroków, które wzmocniłyby współpracę obywatelską.

Dokument zawiera szereg postulatów, w tym apel o dokonanie bilansu polsko-niemieckiego traktatu o dobrym sąsiedztwie z 1991 roku oraz rozpoczęcie debaty nad nowym „Polsko-niemieckim traktatem o wspólnej odpowiedzialności w Europie”. Jak podkreślają autorzy, społeczeństwo obywatelskie odegrało kluczową rolę w procesie pojednania i powinno mieć aktywny wpływ na kształtowanie polityki sąsiedztwa.

Manifest nawołuje także do wzmocnienia współpracy młodzieży, wsparcia inicjatyw edukacyjnych i językowych, a także do upamiętnienia ofiar II wojny światowej oraz rozstrzygnięcia kwestii odszkodowań. Podkreśla, że dziedzictwo pojednania zobowiązuje nas do odważnego patrzenia w przyszłość.

Fundacja „Krzyżowa” dla Porozumienia Europejskiego, jako instytucja zaangażowana w rozwój społeczeństwa demokratycznego, pragnie wyraźnie i słyszalnie zabierać głos w sprawach związanych z wartościami i celami swojej działalności. Z tego powodu z radością możemy stwierdzić, że Manifest jest efektem obrad i rozmów, które odbyły się m.in. w Krzyżowej                               w listopadzie 2024 roku, podczas konferencji z okazji 35. rocznicy historycznej Mszy Pojednania, a sama Fundacja „Krzyżowa” jest jego współautorem.

Sygnatariusze Manifestu, wśród których znajdują się m.in. profesorowie uniwersytetów, przedstawicielki i przedstawiciele organizacji pozarządowych oraz instytucji kultury, zachęcają wszystkich zainteresowanych do zapoznania się z dokumentem i jego podpisania.

Link do Manifestu: https://www.openpetition.de/petition/online/manifest-pol-niem-spoleczenstwa-obywatelskiego

Manifest Polsko-Niemieckiego Społeczeństwa Obywatelskiego: Więcej odwagi i determinacji na rzecz lepszej przyszłości

Darmstadt, Krzyżowa, w styczniu 2025 r.

Preambuła

Niniejszy manifest jest głosem społeczeństwa obywatelskiego, głosem tych licznych organizacji i podmiotów po obu stronach granicy, które od wielu lat przyczyniają się do kształtowania polsko-niemieckiego sąsiedztwa w zjednoczonej Europie.

Ścisłe, oparte na wzajemnym zaufaniu i przyjazne stosunki polsko-niemieckie mają kluczowe znaczenie dla przyszłości obu naszych krajów. Przed nami piętrzą się ogromne wyzwania: wzmocnienie europejskiej polityki bezpieczeństwa i obrony w obliczu wojny Rosji w Ukrainie, szerzący się populizm, kryzys demokracji liberalnych oraz rosnąca polaryzacja społeczeństw. Do tego dochodzą kryzysy związane ze zmianami klimatu oraz migracją.

W listopadzie 2024 roku obchodziliśmy 35. rocznicę historycznej mszy pojednania w Krzyżowej. W wyniku obrad i rozmów przeprowadzonych w tym miejscu przypominamy rządom w Berlinie i w Warszawie o wielkim znaczeniu rozszerzenia i promowania polsko-niemieckiej współpracy społeczeństwa obywatelskiego. Dotychczasowe starania na tym polu uważamy za niewystarczające. Niniejszy manifest uwzględnia postulaty Grupy Kopernika oraz innych podmiotów zaangażowanych i wspierających kontakty społeczeństwa obywatelskiego w Polsce i w Niemczech.

O więcej odwagi i determinacji

Z zadowoleniem przyjmujemy starania naszych rządów o poprawę stosunków polsko-niemieckich na płaszczyźnie politycznej. Znalazło to m.in. wyraz we wznowieniu polsko-niemieckich konsultacji międzyrządowych w 2024 r., w tym w publikacji polsko-niemieckiego planu działania.

Martwi nas jednak fakt, iż ten nowy początek po trudnych latach politycznej stagnacji zbyt wolno nabiera tempa. W wypracowanym przez rządy planie działania brakuje nam konkretnych, odważnych projektów umożliwiających wzmocnienie i rozbudowę współpracy społeczeństwa obywatelskiego. Mając to na uwadze wzywamy decydentów politycznych w obu krajów do przeprowadzenia bilansu polsko-niemieckiego traktatu o dobrym sąsiedztwie z 1991 roku. Potrzebna jest dyskusja oraz propozycje rozwiązań kwestii, które nie zostały jeszcze wyjaśnione. Zwieńczeniem takiego procesu mógłby być nowy „Polsko-niemiecki traktat o wspólnej odpowiedzialności w Europie“.

Wzmocnić współpracę obywatelską

To społeczeństwo obywatelskie, a nie politycy, zainicjowało proces pojednania w dziesięcioleciach po zakończeniu II wojny światowej. Podmioty pozarządowe stworzyły całą sieć organizacji i instytucji na wszystkich płaszczyznach, które pomimo napięć politycznych wnosiły i nadal wnoszą istotny wkład w nasze relacje. W tym kontekście nie wolno zapominać o licznych partnerstwach miast i gmin – to one bowiem stworzyły bardzo konkretne i dostępne dla każdego przestrzenie spotkań. W swojej codziennej pracy sieć ta zapewnia zbliżenie coraz bardziej spolaryzowanych społeczeństw we własnym kraju jak i transgranicznie. Polityka dobrego sąsiedztwa nie może obyć się zatem bez społeczeństwa obywatelskiego jako przestrzeni rezonansu i działania.

Plan działania nie zawiera, pomimo pewnych deklarowanych zamiarów, zbyt wielu konkretnych ofert. Należy do nich życzenie stworzenia „w ramach istniejących struktur polsko-niemieckiej współpracy (…) polsko-niemieckiego parlamentu społeczeństwa obywatelskiego.“ Tę zaproponowaną pierwotnie przez Grupę Kopernika inicjatywę wyobrażamy sobie jako regularnie obradujące gremium, w którym partycypowałyby zarówno oddelegowane przedstawicielki i przedstawiciele uznanych organizacji współpracy polsko-niemieckiej, jak również wybrane względnie wylosowane pojedyncze osoby. Wyniki obrad powinny być przedstawiane na Forum Polsko-Niemieckim oraz pośród innych kręgów i tą drogą uwzględniane w politycznym procesie decyzyjnym.

Niezbędne jest zapewnienie narzędzi aktywności obywatelskiej oraz stworzenie łatwo dostępnych możliwości wsparcia. Nawet w czasach napiętych budżetów powinno być jasne, że wspieranie tych cennych sieci doprowadzi do większej odporności naszych społeczeństw wobec nowych wyzwań politycznych, przed którymi stoi dziś cała Europa.

Postawić na Przyszłość

Tylko stałe odnawianie się struktur obywatelskich i kroczenie z duchem czasu sprawi, iż pozostaną one aktywne, sprawne i zorientowane na przyszłość. Dlatego musimy stworzyć przestrzeń (łatwo dostępną), w której będą spotykać się młodzi ludzie, gdzie będą widoczni i znajdą posłuch przejmując jednocześnie transgraniczną współodpowiedzialność za nasze sąsiedztwo. Takie współdziałanie i zaangażowanie dla wspólnej sprawy są kluczowe dla wzbudzenia trwałego zainteresowani krajem sąsiednim, przełamywania starych struktur myślowych i uprzedzeń, a tym samym umożliwienia dalszego zbliżenia naszych społeczeństw.  Może pomóc nam również wzmocnić kulturę demokratyczną i aktywnie przeciwstawić się tendencjom nacjonalistycznym oraz wykluczeniu pojedynczych grup w naszych społeczeństwach.

Język i edukacja są kluczem do porozumienia. Poznając język i historię kraju sąsiedniego poznajemy jednocześnie wnikliwiej jego tożsamość, sposób myślenia, system wartości i przekonań. Wzywamy rządy do wykazania większego zaangażowania a przede wszystkim determinacji we wspieraniu polskiej kultury i języka w Niemczech oraz niemieckiej kultury i języka w Polsce. Nie traćmy zaciekawienia sobą nawzajem!

Cieszymy się, że rządy są tego świadome i deklarują chęć „dalszego dążenia do rozwoju polsko-niemieckiej współpracy młodzieży“. Za tymi deklaracjami muszą teraz iść czyny. Budżet Niemiecko-Polskiej Współpracy Młodzieży musi być tak wyposażony w środki, by wszystkie zainteresowane wymianą grupy mogły w nim partycypować bez długiego oczekiwania na ich przyznanie. Nie wolno też oszczędzać na młodzieży obniżając stawki. Dalszego wzmocnienia i rozszerzenia o wymiar europejski wymaga także sieć organizacji społeczeństwa obywatelskiego działających na rzecz polsko-niemieckich spotkań młodzieży. Już dawno temu powinien zostać wprowadzony polsko-niemiecki wolontarny rok socjalny.

Dziedzictwo pojednania

Pojednanie polsko-niemieckie jest wynikiem inicjatyw odważnych osób z obu społeczeństw. Uczy nas, jak dużo odwagi cywilnej, odpowiedzialności, kreatywności i dalekowzroczności wykazali ludzie, by przezwyciężyć „fatalizm wrogości” (Stanisław Stomma). Tego historycznego dokonania zazdrości nam wiele innych narodów pogrążonych w konfliktach.

Rządowy plan działania należytą uwagę poświęca trudnym rozdziałom historii polsko-niemieckiej. Popieramy utworzenie w Berlinie Domu Polsko-Niemieckiego oraz wzniesienie pomnika upamiętniającego polskich obywateli zamordowanych podczas II wojny światowej. Oczekujemy szybkiego porozumienia w spornej kwestii odszkodowań, gdyż dzielące nas rozdziały historii nie mogą dłużej obciążać naszych stosunków. Jak pokazują wyniki wielu ankiet – np. „Barometru polsko-niemieckiego” – społeczeństwa nasze pragną skoncentrować się na wyzwaniach, które niesie ze sobą przyszłość. Dziedzictwo pojednania zobowiązuje nas do tego, by odważnie patrzeć przed siebie.

Lista pierwszych sygnatariuszy

Prof. Dr. Felix Ackermann, Zaoczny Uniwersytet w Hagen / FernUniversität Hagen

Dr. Joanna Andrychowicz-Skrzeba

Anita Baranowska-Koch, Przewodnicząca Towarzystwa Niemiecko-Polskiego w Berlinie / Vorsitzende der Deutsch-Polnischen Gesellschaft Berlin

Stephen Bastos, Fundacja Genshagen / Stiftung Genshagen

Małgorzata Bobrowska, Prezeska Fundacji Bezlik, Międzynarodowy Dom Spotkań Młodzieży Mikuszewo / Vorsitzende der Stiftung Bezlik, Internationales Jugendbegegnungshaus Mikuszewo

Bernd Böttcher, Przewodniczący Zarządu/ Vorstandsvorsitzender der Kreisau-Initiative e. V.

Dr. Aleksandra Burdziej, Prezes Zarządu Krajowego Związku Towarzystw Polsko-Niemieckich – Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu / Landesverband der Polnisch-Deutschen Gesellschaften - Nikolaus-Kopernikus-Universität Thorn

Prof. Dr. Waldemar Czachur, Uniwersytet Warszawski / Universität Warschau

Maryna Czaplińska, Członek zarządu Klubu Inteligencji Katolickiej w Warszawie / Vorstandsmitglied des Klubs der Katholischen Intelligenz Warschau

Lucjan Dzumla, Dyrektor Generalny Domu Współpracy Polsko-Niemieckiej / Generaldirektor des Hauses der Deutsch-Polnischen Zusammenarbeit

Dr. Annemarie Franke

Prof. Dr. Stefan Garsztecki, Technische Universität Chemnitz

Marzenna Guz-Vetter

Gunnar Hille, Dyrektor Centrum Kompetencji i Koordynacji Języka Polskiego/ Direktor des Kompetenz- und Koordinationszentrums Polnisch

Ole Jantschek, Zastępcą przewodniczącego Rady Fundacji „Krzyżowa” dla Porozumienia Europejskiego / Vorsitzender des Stiftungsrats der Stiftung Kreisau für Europäische Verständigung

Joanna Klęczar-Déodat, Dyrektorka Międzynarodowego Domu Spotkań Młodzieży w Oświęcimiu / Direktorin der Internationalen Jugendbegegnungsstätte in Oświęcim/Auschwitz

Andreas Gerold König, Przewodniczący Federalny Pax Christi Sekcja Niemiecka/ Bundesvorsitzender Pax Christi - deutsche Sektion e.V.

Kornelia Kurowska, Prezeska Fundacji BORUSSIA / Vorsitzende der Stiftung BORUSSIA

Prof. Dr. Peter Oliver Loew, Dyrektor Niemieckiego Instytutu Spraw Polskich w Darmstadt / Direktor des Deutschen Polen-Instituts Darmstadt

Dr. Agnieszka Łada-Konefał, Zastępczyni Dyrektora Niemieckiego Instytutu Spraw Polskich w Darmstadt / Stellvertretende Direktorin des Deutschen Polen-Instituts Darmstadt

Dr. Markus Pieper, Prezes Fundacji Saksońskie Miejsca Pamięci/ Geschäftsführer der Stiftung Sächsische Gedenkstätten

Dr. Anna Quirin, Dyrektor zarządzająca Fundacji im. Freyi von Moltke na rzecz Krzyżowej / Geschäftsführerin der Freya von Moltke-Stiftung

Bastian Sendhardt, Niemiecki Instytut Spraw Polskich, Biuro w Berlinie / Deutsches Polen-Institut, Büro Berlin

Grzegorz Stawarz, Dyrektor Wydziału Oświaty i Wychowania Starostwa Powiatu Świdnickiego / Direktor der Abteilung für Bildung und Erziehung des Landratsamtes Świdnica

Prof. Dr. Pierre-Frédéric Weber, Uniwersytet Szczeciński / Universität Stettin

Jolanta Węglowska, Dyrektor Zespołu Szkół EKOLA / Direktorin des Schulzentrums EKOLA

Prof. Dr. Klaus Ziemer

Dr. Robert Żurek, Dyrektor Zarządzający, Członek Zarządu Fundacji „Krzyżowa” dla Porozumienia Europejskiego / Geschäftsführender Vorstand der Stiftung Kreisau für Europäische Verständigung