Nie daj rakowi podszczypywać skóry - profilaktyka nowotworów skóry z USK we Wrocławiu

W Polsce około 4000 osób rokrocznie choruje na czerniaka skóry. Na Dolnym Śląsku rejestrujemy ok. 600 przypadków tej groźnej choroby, a w Uniwersyteckim Szpitalu Klinicznym we Wrocławiu rocznie leczonych jest około 50 pacjentów z tym groźnym nowotworem. Czerniak, choć stanowi jedynie 1% wszystkich nowotworów skóry, jest jednym z najbardziej agresywnych.  

Znaczenie profilaktyki i wczesnego wykrywania  

Nowotwory skóry należą do najczęściej występujących nowotworów wśród osób o jasnej karnacji. W tej grupie 97% stanowią raki nabłonkowe. Czerniak, choć rzadki, charakteryzuje się wysokim potencjałem przerzutowania, co czyni go najgroźniejszym spośród nowotworów skóry.Osoby o jasnej karnacji i te, które posiadają liczne znamiona barwnikowe powinny szczególnie dbać o ochronę przed promieniowaniem UV. Regularne stosowanie kremów z filtrem UV, noszenie odzieży ochronnej i unikanie nadmiernego opalania mogą znacząco zmniejszyć ryzyko rozwoju czerniaka.  

Czynniki ryzyka – kluczowy fenotyp 

Tak jak w przypadku większości nowotworów, tak i nowotwór skóry może zaatakować osoby z predyspozycjami genetycznymi (potocznie: obciążone genetycznie). Gdy w historii rodziny w pierwszej linii pokrewieństwa (u naszych rodziców) zostały odnotowane zachorowania na raka skóry, siedmiokrotnie wzrasta zagrożenie, że pojawi się on również w naszym organizmie. Natomiast najbardziej kluczowy czynnik, który może wskazać na wysokie prawdopodobieństwa zachorowania przez danego człowieka na choroby onkologiczne skóry to jego fenotyp, czyli kolor oczu, włosów i karnacja.  

Rozróżniamy 6 typów karnacji, przy czym najczęstszymi w populacji białej (dominującej ilościowo w naszym obszarze geograficznym) są pierwsze cztery. Jeżeli pacjent ma pierwszy fenotyp skóry, czyli rude włosy, bardzo jasną skórę i niebieskie oczy, to ryzyko zachorowania na czerniaka stanowczo wzrasta. Dlaczego? 

Ilość melaniny, która jest w skórze działa ochronnie, obniżając ryzyko zachorowania. Na tej podstawie specjaliści w prosty sposób mogą wytypować pacjentów, którzy powinni poddać się częstszym kontrolom pod kątem zmian struktury ich skóry. Osoby, które mają pierwszy i drugi fenotyp skóry, czyli mają niewiele pigmentu w skórze, powinny szczególnie chronić się przede wszystkim przed promieniowaniem słonecznym, bo to właśnie promienie UV są najgroźniejszym, choć nie jedynym, czynnikiem mającym wpływ na rozwój nowotworów skóry.  

Czerniaki zdarzają się też w lokalizacjach poza miejscami naświetlanymi. Może pojawić się też spontaniczna mutacja (de novo), która spowoduje rozwój nowotworu. 

Powinniśmy pamiętać, że w naszej populacji najczęstszą lokalizacją nowotworowych zmian skóry jest kończyna dolna. Aż 33% czerniaków zlokalizowanych jest na nogach, najczęściej w okolicy kolana, uda lub podudzia - szczególnie u kobiet. W ich przypadku, jeżeli w tej lokalizacji pojawi się nowa zmiana skórna, powinna zostać jak najszybciej zweryfikowana i zbadana.  

W przypadku mężczyzn najczęstszym obszarem gdzie występuje czerniak jest tułów, głównie plecy. Jednak pamiętajmy, że nowotwory mogą występować wszędzie. Czasami zdarzają się w rzadkich lokalizacjach, np. na małżowinie usznej, na powiece lub kończynie górnej.  

Do szczególnie rzadkich czerniaków zaliczamy m.in. czerniaka podpaznokciowego, który niestety jest bardzo późno rozpoznawany z uwagi na trudność diagnostyczną. Powstaje w macierzy paznokcia i manifestuje się poprzez prążki występujące na samym paznokciu. Nowotwory te występują też w obrębie błony śluzowej (np. jamie ustnej czy okolicy genitalnej). Odnotowuje się również czerniaki w przewodzie pokarmowym, w tym przełyku i żołądku.  

Jest też odrębna pod względem biologicznym grupa tych nowotworów, które powstają w oku pacjenta. Ich diagnostyka i leczenie znacząco się różnią, a opiekę nad chorującymi na nie sprawują okuliści. Jeżeli stwierdzimy problemy z zaburzeniem widzenia lub w trakcie kontroli ujawnione zostanie przebarwienie na siatkówce, bezwzględnie powinno się przeprowadzić pogłębioną diagnostykę.  

Edukacja i działania prewencyjne  

Uniwersytecki Szpital Kliniczny we Wrocławiu aktywnie angażuje się w edukację pacjentów oraz środowiska medycznego w zakresie profilaktyki i wczesnego rozpoznawania czerniaka. Poprzez warsztaty, kampanie informacyjne i współpracę z lokalnymi ośrodkami zdrowia, szpital dąży do podnoszenia świadomości na temat zagrożeń związanych z nowotworami skóry. Zarówno w codziennej pracy, jak i w czasie wydarzeń dedykowanych profilaktyce specjaliści wykorzystują zaawansowane technologie takie jak wideodermatoskopia, umożliwiające dokładne badanie zmian skórnych i wczesne wykrywanie atypowych znamion mogących przekształcić się w czerniaka. To czyni akcje konsultacyjne szczególnie wartościowymi dla naszych pacjentów. W ramach projektu „Wzrasta liczba nowotworów skóry - zbadaj się!” zrealizowanym przez USK we Wrocławiu, przebadano 2605 osób, a u 281 uczestników wykryto zmiany wymagające chirurgicznego usunięcia.  Przeszkolono też 192 osoby współpracujące lub pracujące na rzecz placówek Podstawowej Opieki Zdrowotnej, z zakresu wdrażania programów profilaktycznych oraz przeszkolono 136 lekarzy POZ z zakresu profilaktyki i rozpoznawania stanów nowotworowych skóry.  

- Specjalista wykorzystując dermatoskop jest w stanie bardzo precyzyjnie określić charakter zmiany skórnej, czy jest to zwykłe znamię czy też czerniak. Znamiona barwnikowe są fizjologią, ma je każdy. Przeciętnie każdy człowiek może ich mieć około 40 - tłumaczy dr. n. med. Jacek Calik, kierownik Oddziału Onkologii Klinicznej z Dziennym Oddziałem Onkologii Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego we Wrocławiu. - Natomiast czerniaki z reguły nie pojawiają się w znamionach, pojawiają się de novo. Dlatego tak ważne jest dokładne oglądanie całego ciała pod kątem nowych, niepokojących zmian. Czym wcześniej wykryty czerniak, tym większe prawdopodobieństwo wyleczenia. Nowotwór na bardzo wczesnym stanie, o nacieku skóry do 0,8 mm, w 97% przypadków jest w pełni wyleczalny. Czym grubszy czerniak, tym gorsze rokowanie.  

Zapobieganie jest kluczem 

- Co szczególnie istotne w całym procesie przeciwdziałania nowotworom skóry, to to, że musimy zachować rozsądek. Nie ma konieczności profilaktycznego usuwania wszystkich znamion.Gdybyśmy usuwali wszystkie znamiona śródskórne, to musielibyśmy usunąć 200 tysięcy zmian, żeby znaleźć jednego czerniaka – podkreśla dr Calik.  

Obchodzony niedawno Europejski Dzień Walki z Czerniakiem i cały maj, który ustanowiony został Światowym Miesiącem Świadomości Czerniaka przypomina, że odpowiednie środki prewencyjne i regularne kontrole mogą znacząco zmniejszyć ryzyko wystąpienia czerniaka.Dolnośląski Oddział Wojewódzki NFZ zorganizował wydarzenie z cyklu „Rodzinne dbanie o zdrowie” pod hasłem „Zbadaj znamiona przed sezonem”. W sali obsługi klientów w siedzibie NFZ przy ul. Traugutta 55, lek. Karolina Świerczyńska-Mróz z Kliniki Dermatologii, Wenerologii i Alergologii USK we Wrocławiu w ciągu 2 godzin przeprowadziła 13 konsultacji, w czasie których 4 osoby otrzymały skierowanie na dalsze badania.  

***  

Projekt „Wzrasta liczba nowotworów skóry - zbadaj się!” został zrealizowany przez Uniwersytecki Szpital Kliniczny we Wrocławiu. Celem projektu było zwiększenie skuteczności rozpoznawania nowotworów skóry na wczesnym etapie rozwoju choroby przez przeszkolony personel medyczny przy jednoczesnym zmniejszeniu ryzyka zachorowania na nowotwory złośliwe poprzez edukację dotyczącą profilaktyki przeciwnowotworowej. Uwzględniono również podniesienie kwalifikacji (wiedzy i umiejętności) personelu medycznego (w szczególności lekarzy POZ) w zakresie diagnostyki i wykrywania nowotworów skóry, a także edukację grupy docelowej w zakresie reguły ABCDE – Freidmana i Rigela. Założeniem był również wzrost wiedzy i wypracowanie nawyków samoobserwacji zmian na skórze, w tym z wykorzystaniem nowoczesnych technologii (aplikacji, programów komputerowych). Przeprowadzono konferencje i warsztaty, 3 wielokanałowe akcje edukacyjne oraz utworzono ogólnodostępną platformę edukacyjno-e-learningową dla pacjentów i personelu medycznego, opracowano i wydrukowano materiały informacyjne w formie książeczek edukacyjnych dla pacjentów oraz lekarzy POZ. 

-mail: tomasz.krol@usk.wroc.pl