Ziarnko do ziarnka - wystawa w Muzeum Narodowym

„Ziarnko do ziarnka i będzie miarka.
Dawne przyrządy metrologiczne – korce, łokcie, wagi, odważniki, cyrkle ….” 

7 czerwca – 28 sierpnia 2016 

Kurator wystawy: Tadeusz Fercowicz 

Zaprezentowanych zostanie około 300 zabytkowych przyrządów metrologicznych służących do pomiarów długości, objętości, masy, grubości, temperatury i ciśnienia, wykorzystywanych w handlu i nauce. Zwiedzający będą mogli zobaczyć m.in. precyzyjne instrumenty optyczne, średniowieczne wagi kieszonkowe, odważniki składane w kształcie miseczek. Po raz pierwszy od 170 lat pokazana zostanie cenna chorągiewka dachowa zdobiąca kiedyś Wielką Wagę, która stała na wrocławskim Rynku do 1846 r.

W przeszłości nie istniał jednolity system miar, ale były one zróżnicowane lokalnie w ramach kraju, regionu, a nawet miasta.To zróżnicowanie najpełniej można zaobserwować na przykładzie XVIII- i XIX-wiecznych kupieckich miar długości łokci.

– Ich nazwy pochodzą od miejscowości, bądź regionu, w którym obowiązywały. Zobaczymy łokcie wrocławskie (dł. 57,5 cm), z Halle, z Magdeburga, z Leidy, z Karlowych Varów a także łokcie: czeski, saski, bawarski, pruski. Każdy o innej długości  – wyjaśnia kurator wystawy Tadeusz Fercowicz. Był to swoisty horror, o którym pisał poeta Wacław Potocki:  
„Co województwo, co powiat, co miasto
Inna waga i łokieć, inszy garniec, korzec”. 

Dzięki wystawie można się będzie zapoznać z krótką historią ważenia, obserwując różne typy wag, takie jak wagi równoramienne, nierównoramienne, wagi sprężynowe, stołowe, uchylne, dziesiętne i inne. Po raz pierwszy we Wrocławiu pokazana zostanie waga miejska z Bolkowa z 2 poł. XVII w. Jest to jedyna w Polsce tak duża waga tego typu, zachowana z drewnianymi szalkami mocowanymi na czterech łańcuchach. Warto zwrócić uwagę również na bardzo cenne wczesnośredniowieczne wagi składane (kieszonkowe) – jedna z nich odnaleziona została podczas prac wykopaliskowych przeprowadzonych przez Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego na wrocławskim Nowym Targu. 

Zaprezentowane zostaną również odważniki wykonane z kamienia, żelaza, żeliwa i mosiądzu o różnorodnych masach reprezentujących niemetryczny i metryczny system miar.

– Niezmiernie ciekawe są odważniki składane, w kształcie miseczek, wkładane jeden w drugi i zamykane w pojemniku z wieczkiem, będącym jednocześnie odważnikiem – tłumaczy Tadeusz Fercowicz. Były one stosowane od XII do XIX w. 

Inną grupę przyrządów pomiarowych reprezentują termometry i barometry, wśród nich barometr Goethego. Precyzyjne instrumenty optyczne, węgielnice geodezyjne z lat 40. XIX w. i z 4 ćw. XIX w. świadczą o europejskiej klasie dawnych mistrzów wrocławskich. 

Specjalne miejsce na wystawie zajmują zabytki związane z wrocławską Wielka Wagą. Będą to niezwykle cenna chorągiewka dachowa z pozłacanej miedzi wieńcząca niegdyś budynek Wagi, a także mosiężna złocona płytka erekcyjna z 1571 r., obustronnie grawerowana, z listą nazwisk ówczesnych radnych, ławników i pastorów. Unikatowe są żelazne, ażurowane szablony (6 sztuk) z lat 1584-1602, z datą i wrocławską literą W, które służyły do znakowania ważonych pak i bel towarów. 

Budynek Wielkiej Wagi wzniesiono w 1571 r. po zachodniej stronie wrocławskiego Rynku zwaną „stroną składu” od placu, gdzie składowano towary przeznaczone do zważenia. Był to wolnostojący ceglany pawilon, otwarty na cztery strony, wsparty na półkolistych arkadach i nakryty ośmiobocznym, miedzianym dachem, który wieńczyła latarnia o wypukłym hełmie z wieżyczką i z gałką zakończoną masztem z charakterystyczną chorągiewką, rozdzieloną w połowie na dwa proporce o zawiniętych końcach. Wewnątrz zamocowana była wielka waga równoramienna. Budynek Wielkiej Wagi z chorągiewką wyraźnie przedstawia rysunek Heinricha Mützla z 1824 r. Był to charakterystyczny element krajobrazu rynku do 1846 r., kiedy to obiekt ten został rozebrany.

Prezentowane na wystawie eksponaty pochodzą ze zbiorów: Muzeum Narodowego we Wrocławiu, Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu, Muzeum Powiatowego w Nysie, Muzeum Dawnego Kupiectwa w Świdnicy, Instytutu Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego, Muzeum Etnograficznego Oddziału Muzeum Narodowego we Wrocławiu.