Nagroda Heisiga dla prof. Potempy za badania nad choroby Alzheimera

6 Zobacz galerię

Czy jesteśmy o krok od pokonania choroby Alzheimera? Nagroda Heisiga za badania przełomowe badania prof. Jana Potempy. Uniwersytet Wrocławski ogłosił laureata „polskiego Nobla” 1 października.

Dziś na Uniwersytecie Wrocławskim Nagrodę Heisiga odebrał wybitny biochemik i mikrobiolog, prof. Jan Potempa. Jego badania wykazały, że choroby przyzębia (paradontoza) mogą wywoływać m.in. jedną z najstraszniejszych chorób XXI w. – chorobę Alzheimera.

Złoty medal i czek na 200 tysięcy złotych prof. Potempa trzymał z rąk rektora, prof. Przemysława Wiszewskiego, podczas uroczystej inauguracji roku akademickiego.

1 października 2021 r., podczas inauguracji roku akademickiego na Uniwersytecie Wrocławskim po raz pierwszy przyznano Nagrodę Heisiga, najwyższą w Polsce nagrodę naukową (200 tys. złotych), ufundowaną przez urodzonego w przedwojennym Breslau prof. Norberta Heisiga. 12 z 20 polskich uczelni biorących udział w programie Inicjatywa Doskonałości Uczelnia Badawcza wytypowało swoich kandydatów do nagrody. Kuratorium wybrało 3 nominowanych: prof. Dariusza Chruścińskiego z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu,  prof. Cyryla Lechosława Latos-Grażyńskiego z Uniwersytetu a i prof. Jana Potempę z Uniwersytetu Jagiellońskiego.

heisig.uwr.edu.pl

Kapituła Nagrody zdecydowała, że jej pierwszym laureatem będzie prof. Jan Potempa, autor przełomowych badań, które mogą przyczynić się m.in. do stworzenia leku na Alzheimera, reumatoidalne zapalenie stawów i  inne choroby, których podłożem mogą był stany zapalne przyzębia. Jak poinformował prof. potempa, badania nad opartym o jego odkrycia lekiem na Alzheimera są w trzeciej fazie testów. Sprawdzana jest ich skuteczność u chorych we wstępnej fazie choroby.

Wręczając nagrodę rektor uniwersytetu Wrocławskiego, prof. Przemysław Wiszewski powiedział: To nie był prosty wybór. Najpierw spośród 12 wspaniałych naukowców kuratorium wyłoniło finałową trójkę. Ale co mieliśmy my, biedni, zrobić, kiedy mieliśmy trzech wspaniałych naukowców światowej klasy i mogliśmy wybrać tylko jednego. Dyskusja była długa, zażarta, ale decyzję musieliśmy podjąć.

Prof. Jan Potempa nie krył wzruszenia, dziękując rodzicom i żonie: Jestem naukowcem- hobbystą. Jestem zachwycony, że mogę to robić. Cieszę się, że moja praca przyczyniła się do zrozumienia chociaż jednej choroby – paradontozy i być może doprowadzi do lepszego leczenia choroby Alzheimera. W połowie listopada firma amerykańska Cortexyme ogłosi wyniki badań klinicznych. Jeżeli to okaże się, to prawdopodobnie będzie pierwszy lek na Alzheimera. A nawet jeżeli nie, to i tak zmiana paradygmatu patrzenia na tę chorobę doprowadzi do nowych odkryć i przełomów.

……………………………………………………………………………

Prof. dr hab. Jan Potempa (mikrobiologia, biochemia, nauki medyczne), nominowany w uznaniu za odkrycie biochemicznych mechanizmów związku bakteryjnych chorób przyzębia z reakcjami autoimmunologicznymi, co otworzyło nowe perspektywy walki z chorobą Alzheimera.

Jan Potempa charakteryzował nową rodzinę proteaz bakteryjnych, nazwaną gingipainami, oraz wykazał ich roli w rozwoju chorób przyzębia. Odkrył związek bakterii chorób przyzębia ze schorzeniami autoimmunologicznymi i możliwość przekraczania bariery krew-mózg przez czynniki wirulencji bakterii płytki nazębnej.

Prace Jana Potempy mają przełomowe znaczenie dla medycyny. Potwierdzają związek bakteryjnych gingipain ze zmianami patologicznymi zachodzącymi w mózgu osób cierpiących na chorobę Alzheimera. Odkrycie może doprowadzić do opracowania nowej metody blokowania (lub opóźniania) pojawiania się w mózgu człowieka zmian patologicznych związanych z chorobą Alzheimera.

Prof. dr hab. Jan Potempa jest kierownikiem Zakładu Mikrobiologii na Wydziale Biochemii, Biofizyki i Biotechnologii UJ oraz profesorem University of Louisville (USA)

-------------------------------------------------------------------------------------------------

Zapytaliśmy Laureata o jego fascynacje i plany, a także o wyzwania stojące przed współczesną nauką

Jakie są Pana fascynacje naukowe i zawodowe marzenia?

Z wykształcenia jestem biochemikiem, który zakochał się w bakteriach. Zwykłym zjadaczom chleba bakterie kojarzą się zwykle z chorobami zakaźnymi, ale bez bakterii życie na Ziemi by nie istniało. Studiowanie życia bakterii na poziomie molekularnym to niekończąca się przygoda pełna zadziwiających niespodzianek. Moje zainteresowania skoncentrowały się na bakteriach odpowiedzialnych za zapalenie ozębnej, w tym przede wszystkim Porphyromonas gingivalis. (…)

W badaniach przedklinicznych na modelu mysim paradontozy pokazaliśmy, że P. gingivalis lub przynajmniej DNA i toksyny tej bakterii przedostają się do mózgu zwierząt i wywołują tam zmiany neurodegeneracyjne, podobne do tych obserwowanych w chorobie Alzheimera. Można temu zapobiec. Obecnie moim największym marzeniem jest to, żeby te wyniki zostały potwierdzone w badaniach klinicznych, gdzie testowana jest zdolność inhibitora gingipian COR388 (Atuzaginstat) w zapobieganiu postępom choroby Alzheimer i choroby Parkinsona. Pozytywny wynik otworzy drogę do skutecznego zapobiegania tych obecnie nieuleczalnych chorób.

Drugie moje marzenie jest bardziej osobiste. Wychowałem wielu młodych, zdolnych naukowców i mam nadzieje, że będą z sukcesem kontynuować moją pasję, jaką jest prowadzenie badań naukowych jako życiowe hobby, które dostarczy im satysfakcję i poczucie spełnienia.

Czy Pana badania mają zastosowanie w życiu codziennym człowieka?

Z dzieciństwa pamiętam powiedzenie, że na starość traci się włosy i zęby. Powodem utraty zębów jest nieleczone zapalenie ozębnej, które jest nadal lekceważoną chorobą. Niestety, utrata zębów to nie koniec, bo paradontoza sprzyja, lub może nawet jest przyczyną rozwoju wielu zagrażających życiu chorób. Dbając o uzębienie zapobiegamy więc innym schorzeniom. W tym kontekście wyniki moich badań nad toksynami P. gingivalis otworzyły duże możliwości zastosowania związków blokujących ich uwalnianie i działanie w leczeniu i profilaktyce. Najlepszym przykładem jest inhibitor gingipain (COR388), który jest obecnie testowany w badaniach klinicznych 3-ciej fazy w zapobieganiu paradontozie i postępowi choroby Alzheimera.

Co uważa Pan za największe wyzwanie nauki na następne 10 lat?

Za największe wyzwanie uważam powstrzymanie chorób zakaźnych, zarówno bakteryjnych jak i wirusowych. Według szacunków ekspertów WHO, w 2020 r. choroby zakaźne uśmierciły około 4 mln ludzi na całym świecie, w większości tych żyjących w biedzie. Do tego doszła jeszcze pandemia wywołana koronawirusem SARS-CoV-2, w której do tej pory zmarło już ponad 4,6 miliona osób i codziennie przybywa kolejne 10 tys. ofiar pandemii.

Wielki problem stanowi też starzenie się społeczeństwa oraz choroby cywilizacyjne, w tym choroby układu krążenia i otyłość. Jak na razie nie ma skutecznych leków na demencję i otyłość. Dlatego odkrycia naukowe, które wskazują, że określone bakterie lub niewłaściwa jelitowa flora bakteryjna są odpowiedzialne za chorobę Alzheimera i otyłość, zasługują na wielką uwagę.

Więcej: http://heisig.uwr.edu.pl/n3.php